جغرافی‌دانان یونانی از دیرباز به علم ژئومورفولوژی علاقه داشته و در جهت شناسایی مناطق مختلف زمین تحقیقاتی انجام می‌دادند. اما در آن زمان هنوز نامی برای این رشته انتخاب نشده بود. در دوره رنسانس لئوناردو داوینچی به رابطه بین ابعاد دره‌ها و رودخانه‌ها پی برد و در قرن نوزدهم، ژئومورفولوژی یکی از شاخه‌های اصلی علم جغرافیا برای شناخت پدیده‌های زمین شد.
رشد و توسعه علم ژئومورفولوژی در اوایل قرن نوزدهم توسط مهندسین هیدرولیک که مامور ایجاد کانال‌های آبی بود، صورت گرفت و پس از آن مهندسین عمران در تنظیم طرح‌های ایمنی و حفاظت راه‌ها از این علم بهره بردند. بعدها جنگل‌بانان با تحقیقات انجام داده متوجه شدند، استفاده از علم ژئومورفولوژی کمک شایانی در جهت کنترل سیلاب و جلوگیری از فرسایش خاک می‌کند. به همین منظور در قرن 19 درخت‌کاری حوضه‌های سیلابی آغاز شد و از آن پس سیل خسارات کمتری به خاک و مردم محلی زد.
رشته ژئومورفولوژی چیست؟
ژئومورفولوژی رشته‌ای از شاخه علوم انسانی و گرایش جغرافیاست. نام این رشته از زبان یونانی گرفته شده و از سه جزء تشکیل می‌شود؛ Geo به معنی زمین، Morphe به معنی شکل و Logy به معنی شناخت. پس معنی این کلمه در زبان فارسی شناخت اشکال زمین می‌شود.
ژئومورفولوژی نحوه به وجود آمدن اشکال مختلف طبیعی در سطح زمین را بررسی کرده و تغییراتی که طی مدت زمان خاصی به دلیل عوامل درونی و بیرونی زمین سبب پیدایش اشکال مختلفی شدند را دنبال می‌کند تا بتواند به پیش‌بینی صحیحی از رفتارها و تغییرات زمین در آینده برسد.
به طور کلی اجزای اصلی تشکیل‌دهنده ناهمواری‌ها در این علم مورد مطالعه قرار گرفته و از روش‌های علمی برای توصیف ناهمواری‌ها، شناسایی اجزای متفاوت عوارض زمین، چگونگی روابط بین آنها و طبقه‌بندی آنها بهره برده می‌شود.
مطالعات ژئومورفولوژی در مورد ناهمواریهای پوسته جامد زمین شامل سه بخش می‌شود:
– زمین‌هایی که در آب فرو رفته‌اند (اعماق دریا‌ها و دریاچه‌ها)
– زمین‌هایی که خارج از آب هستند یعنی خشکی‌ها
– ناحیه تلاقی این دو یعنی ساحل که خود قلمرو ویژه‌ای است.
انواع ژئومورفولوژی
علم ژئومورفولوژی به دو دسته تقسیم می‌شود:
– ژئومورفولوژی ساختمانی: که به مطالعه ماهیت سنگ‌ها، نحوه قرار گرفتن آنها و پدیده‌هایی که از عمل تکتونیک حاصل می‌شود (خمیدگی‌های طبقات، شکستگی‌ها، چین‌ها و…) می‌پردازد. به طور کلی نحوه شکل‌گیری پوسته زمین توسط این علم بررسی می‌شود.
– ژئومورفولوژی فرسایشی: عوامل دیگری که سبب پیدایش اشکال مختلف زمین شده‌اند، در این گروه بررسی می‌شوند. عواملی مانند آب‌های جاری، باد و یخچال‌ها که سبب تخریب و یا فرسایش بخشی از زمین شده‌اند.
توانایی‌های مورد نیاز برای تحصیل در رشته ژئومورفولوژی
هندسه و ریاضی که بخش جدایی‌ناپذیر این رشته است، بنابراین علاقمندان به این رشته باید در این دو درس استعداد و توانایی کافی را داشته باشند. دانشجویان رشته مهندسی ژئومورفولوژی باید به مسائل اجتماعی علاقمند بوده و درک خوبی از آن داشته باشند تا بتوانند مشکلات پیش آمده در این حوزه را شناسایی کرده و راه‌حل‌های مناسبی برای آن ارائه دهند.
از آنجایی که تحصیل در این رشته مستلزم انجام سفرهای علمی و تحقیقاتی در خارج از دانشگاه و حتی خارج از محیط شهر، روستا و ادارات است، بنابراین علاقمندان به آن باید توان جسمی و روحی لازم برای انجام سفرهای سخت را داشته باشند.
ناگفته نماند که رشته ژئومورفولوژی در مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا در اکثر دانشگاه‌های ایران قابل تحصیل است. گرایش‌های ژئومورفولوژی در مقطع ارشد شامل برنامه‌ریزی محیطی و هیدروژئومورفولوژی می‌باشد و در مقطع دکترا در دو گرایش هیدروژئومورفولوژی و مورفولوژی برنامه‌ریزی محیطی ارائه داده می‌شود.
بازار کار رشته ژئومورفولوژی
موقعیت جغرافیایی و اشکال مختلف زمین در پیدایش شهرها، سکونت‌گاه‌ها و جاده‌ها بسیار مؤثر است، در واقع همه عواملی که برای یک زندگی شهری و روستایی نیاز انسان‌هاست برای ساخته شدن به کارشناسی شکل زمین بستگی دارد. مدیران شهری، برنامه‌ریزان و سایر متولیان مسائل اقتصادی و فنی همیشه به دنبال جایی برای ساخت و ساز می‌گردند که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه بوده و بهترین مکان و موقعیت را داشته باشد.
به همین منظور کارشناسان باید کارهایی از قبیل مطالعات برنامه‌ریزی شهری، روستایی، مدیریت محیط و استفاده از توانایی‌های محیطی را قبل از هر تصمیم‌گیری انجام بدهند تا بتوانند به نتایج مطلوبی از پروژه دست یابند.
امروزه علم ژئومورفولوژی پیشرفت‌های زیادی کرده و مطالعات گسترده‌ای در حوزه‌های زیر انجام می‌دهد: بررسی مشکلات مربوط به انتخاب مکان مناسب برای ایجاد شهرها، چگونگی استقرار ساختمان‌ها در داخل شهرها، آثار توسعه شهرها روی اشکال زمین و زمین‌های اطراف و شناسایی پتانسیل‌های ژئومورفولوژی منطقه.
فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند در یکی از مراکز زیر مشغول به کار شوند:
– وزارت جهاد کشاورزی
– مؤسسه تحقیقات آبخیزداری جهاد کشاورزی
– سازمان زمین‌شناسی
– سازمان جنگل‌بانی
– سازمان منابع طبیعی
– وزارت مسکن و شهرسازی
– بنیاد مسکن
– سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور
– سازمان آموزش و پرورش
– سازمان گردشگری به عنوان راهنمای توریست
– سازمان حفاظت محیط زیست
– سازمان مدیریت بحران
در پایان بهتر است اشاره کنیم که در ایران وضعیت استخدام فارغ‌التحصیلان رشته ژئومورفولوژی در شرایط خوبی قرار ندارد. بودجه تحقیقاتی کافی در اختیار این دانشجویان و فارغ‌التحصیلان قرار نمی‌گیرد. از طرفی دانشگاه‌ها با ارائه این رشته تنها به صورت تئوری، فارغ‌التحصیلان ضعیفی پرورش می‌دهند که توانایی انجام کارهای محیطی و تحقیقات علمی را ندارند.
بنابراین دانشجویانی در این فضای رقابتی برنده هستند که توانایی‌های خود را افزایش داده و تنها به دروس دانشگاهی بسنده نکنند. مهارت در استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان یک ابزار تحلیل مکانی و ارائه راهکارهای مدیریتی برای این دانشجویان یک مزیت محسوب می‌شود.
نظرات کاربران