جواهردوزی هنری بسیار قدیمی است که بانوان ایرانی از این راه کسب درآمد می‌کردند. پیشینه این هنر به هزاران سال قبل برمی‌گردد و اغلب در لباس‌های اشرافی که از مکان‌های باستانی کشف شده، دیده شده‌اند.
جالب است بدانید، باستان‌شناسان در آفریقا موفق شدند پوست‌هایی را از دل زمین بیرون بکشند که مربوط به 72000 سال پیش است و در آنها از مهره‌هایی به عنوان تزئین استفاده شده است. آمریکایی‌های بومی به خصوص سرخپوستان نیز از مهره و گلدوزی برای تزئین لباس، بسیار بهره می‌بردند. حتی در قدیم غلاف چاقو و خنجر را با این هنر آراسته می‌کردند.
در ایران نیز از دیرباز این هنر مورد توجه ویژه بانوان بوده است. پوشیدن لباس‌های فاخر که با انواع جواهردوزی تزئین شده‌اند، از رسومات ایرانیان بوده و هست. علاوه بر آن هنر جواهردوزی از معدود شغل‌هایی بود که بانوان در گذشته با آن کسب درآمد انجام می‌دادند.
جواهردوزی چیست؟
جواهردوزی هنری است که در آن طرح‌های زیبا و چشم‌نوازی روی تکه‌هایی از یک پارچه که اغلب از جنس ارگانزا، نمد، چرم و تور است، دوخته می‌شود. این طرح‌ها با استفاده از منجوق، ملیله، پولک، سنگ، نگین، سرمه و… به صورت تکی و یا با قرار گرفتن چند جزء از آنها کنار هم به وجود می‌آیند.
به طور کلی تنوع طرح و رنگ جواهردوزی به قدری زیاد است که هر مصرف‌کننده‌ای قادر به انتخاب طرح دلخواه خود می‌باشد. از طرفی طرح‌های آن هیچ محدودیتی ندارند، بنابراین هنرمندان هر ایده یا طرحی را که در ذهن دارند، می‌توانند روی پارچه پیاده کنند.
کاربردهای جواهردوزی
جواهردوزی در واقع ترکیبی از چند هنر منجوق‌دوزی، ملیله‌دوزی، مرواریددوزی، سنگ‌دوزی، قیطان‌دوزی، شیپوردوزی، درباردوزی و… می‌باشد. از این هنر برای تولید انواع تزئینات مورد علاقه بانوان مانند گل سینه، گوشواره، گردنبند، دستبند و حتی کمربندهای تزئینی لباس، استفاده می‌شود.
گاهی جواهردوزی به صورت مستقیم روی پارچه لباس دوخته می‌شود و گاهی روی یک پارچه پایه دوخته شده و به وسیله سوزن پیکسل به لباس متصل می‌شود. طرح‌های آن گاهی ساده و فانتزی است و برای لباس‌های روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرد و گاهی گران‌قیمت و مجلل، برای استفاده در لباس‌های مجلسی می‌باشد.
لوازم مورد نیاز جواهر دوزی
همانطور که قبلاً اشاره شد، برای انجام هنر جواهردوزی روی پارچه به ابزارهای مختلفی نیاز می‌باشد. در این قسمت این ابزارها به اختصار توضیح داده شده‌اند.
منجوق
کُره‌های بسیار کوچک که در بین آن سوراخ ریزی برای عبور نخ وجود دارد. منجوق‌ها در رنگ‌های مختلفی وجود دارند و از آنها اغلب برای مرزبندی، پر کردن سطح کار و حاشیه زدن استفاده می‌شود.
ملیله
استوانه‌های توپُری که در بین آنها تنها یک شیار برای عبور نخ وجود دارد. ملیله‌ها در 4 مدل شکسته، کامل، بلند و پیچ موجود می‌باشند. مانند منجوق تنوع رنگی بالایی دارند و از آنها برای ایجاد خط، حاشیه و یا طرح‌های مختلف استفاده می‌شود.
سنگ و نگین
برای لباس‌های فاخر اغلب از سنگ‌های قیمتی مانند یاقوت، زمرد و یا عقیق استفاده می‌شود. اما گاهی برای کاهش هزینه‌ها از سنگ‌های کریستالی و شیشه‌ای و نگین‌های رنگی که در اندازه‌های مختلف موجود است، استفاده می‌کنند. نگین‌ها یا دارای سوراخ برای عبور نخ و انجام دوخت هستند و یا دارای پایه هستند که به وسیله آن روی لباس دوخته می‌شوند.
پولک
پولک‌ها در اندازه‌ها و رنگ‌های متنوعی وجود دارند. دوخت آنها نیز تنوع بالایی دارد، می‌توان آنها را به صورت تک تک کنار هم دوخت و یا لبه‌های آن را روی هم قرار داد تا طرح‌های جذابی پدید آورد. به طور معمول سوراخ وسط پولک‌ها را به وسیله منجوق پوشش می‌دهند که به جذابیت کار افزوده شود.
طرح خام یا الگو
برای انجام کار به یک طرح یا الگو نیاز داریم که کار جواهردوزی را روی آن آغاز کنیم. می‌توانیم این طرح را با مداد روی پارچه بکشیم، سپس دوخت را آغاز کنیم.
نخ نایلون
اگر قرار است تمام سطح کار خود را با منجوق، ملیله، سنگ و… پوشش دهید، بهتر است از نخ نایلون استفاده کنید که در رنگ‌های مختلف موجود است. رنگ را بر اساس زمینه پارچه انتخاب کنید تا نخ‌ها در کار کمتر مشخص شوند. اما اگر قرار نیست تنها از اجزای یاد شده استفاده کنید، می‌توانید از نخ‌های گلدوزی (دمسه، انکور و کوبلن) برای جلوه بخشیدن به کار استفاده کنید.
سوزن
برای دوخت این تزئینات روی پارچه بهتر است از سوزن جواهردوزی یا منجوق‌دوزی استفاده کنید. سوزن‌های منجوق‌دوزی بسته به اندازه مهره‌های شما از شماره 10 تا 13 قابل استفاده هستند. هرچه شماره سوزن بالاتر برود، اندازه آن بلندتر و ظریف‌تر خواهد شد.
برای جواهردوزی از سوزن تنبور نیز استفاده می‌کنند. این سوزن نوع خاصی از دوخت نخ را روی پارچه توری انجام می‌دهد و یک دسته چوبی و یا فلزی دارد.
کارگاه
برای دوخت کارهای ظریف، از کارگاه گلدوزی استفاده می‌شود. پارچه بین دو حلقه چوب کارگاه کاملاً ثابت شده و دقت کار را بالا می‌برد.
پارچه
پایه کار جواهردوزی روی پارچه انجام می‌شود. اگر قرار است کار شما به صورت پیکسل باشد، بهتر است از پارچه نمدی یا چرمی استفاده کنید. ولی اگر قرار است کار روی لباس مجلسی یا لباس عروس قرار گیرد، از تور ژپون یا تور مژگان استفاده می‌کنند. این تورها وزن کار را سبک کرده و برای جواهردوزی روی لباس عروس بسیار مناسب می‌باشند.
توجه داشته باشید که اگر پارچه‌ای که برای جواهردوزی انتخاب کردید، نازک بود، بهتر است از لایی چسب برای جلوگیری از خراب شدن کار استفاده کنید.
کسب درآمد با جواهر دوزی
امروزه زیورآلات ساخت دست و انواع تزئینات جانبی لباس، طرفداران زیادی دارند. جوانان زیادی نیز به انجام این هنر علاقه پیدا کرده‌اند. به خصوص نوجوانانی که در مدرسه قادرند هنر خود را به دوستانشان نشان دهند، بیشتر جذب هنرهایی مثل جواهردوزی شدند.
خلاقیت جوانان و نوجوانان طرح‌های زیبا و چشم‌نوازی را از این هنر ایجاد کرده است. پس چه بهتر است که این اشتیاق و علاقه را در جهت درست هدایت کرده تا علاوه بر پر کردن اوقات فراغت، از طریق آن کسب درآمد هم داشته باشند.
در این صورت با یک تیر چند نشان زده‌ایم. هم نوجوانان ما در ایجاد یک هنر جدید پله پله پیشرفت می‌کنند، هم اوقات فراغت خود را به بهترین نحو پر می‌کنند و هم از این راه کسب درآمد دارند، پس طعم شیرین درآمد مستقل را می‌چشند.
البته این هنر تنها ویژه جوانان و نوجوانان نیست. افراد زیادی هستند که از این راه، درآمد زندگی خود را به دست می‌آورند. یادگیری این هنر کار سختی نیست، دوره‌های آموزشی فراوانی را در سطح اینترنت می‌توانید پیدا کنید و از طریق آن اقدام به یادگیری و کسب درآمد کنید.
نظرات کاربران