قالی وسیله‌ایست که از دیرباز مورد استفاده بشر قرار می‌گرفته است. ایران که یکی از پیشتازان این صنعت است همیشه در زمینه هنر قالی‌بافی حرفی برای گفتن داشته است. اگر بخواهیم نگاهی به پیشینه این هنر بیاندازیم، باید بگوییم در سال‌های خیلی دور که اجداد ما در غار زندگی می‌کردند، به این نتیجه رسیدند که از پوست حیوانات می‌توانند به عنوان زیرانداز استفاده کنند.
بعدها دانش آنها بیشتر شد و متوجه شدند که می‌توانند پشم حیوانات را به صورت تار تار دربیاورند و چیزهای متفاوتی با آن ببافند. شاید بتوان گفت که هنرهایی مانند نمدبافی، زیلوبافی، جاجیم‌بافی و گلیم‌بافی همه و همه مقدمه‌ای بر پیدایش هنر قالی‌بافی بوده‌اند.
شغل قالی بافی
قالی‌بافی بر خلاف بسیاری از شغل‌ها محدودیت مکانی و زمانی ندارد. شما در هر جایی، حتی در گوشه‌ای از اتاق خود می‌توانید دار قالی بزنید و فعالیت خود را آغاز کنید.
داشتن توانایی جسمانی بالا و انگشتانی قوی از مزیت‌های این حرفه محسوب می‌شود. سرعت عمل بالا نیز یکی دیگر از خصوصیاتی است که با داشتن آن می‌توانید در این رشته موفق‌تر عمل کنید. شغل قالی‌بافی مستلزم نشستن در یک مکان ثابت به مدت زیاد است، پس اگر قدرت جسمانی خوبی نداشته باشید، خیلی زود دچار عارضه‌های آن می‌شوید.
در اکثریت موارد شغل قالی‌بافی به صورت گروهی انجام می‌شود. طرح قالی بنا به فرهنگ و آداب و رسوم هر شهری متفاوت است. با داشتن سرمایه اندک و آموزش دیدن در این رشته، خیلی زود می‌توانید وارد حرفه قالی‌بافی شوید.
ابزارهای قالی بافی
قالی‌بافی نیز مانند سایر هنرها ابزارهای خاصی دارد. این ابزارها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:
– ابزارهای مربوط به دار قالی
– ابزارهای مربوط به بافت و محکم کردن آن
– ابزارهای مربوط به برش
در ادامه این ابزارها و کاربردهای آنها شرح داده خواهند شد:
دار قالی
پایه و اساس کار است. اسکلت اولیه کار که در قدیم از جنس چوب بود ولی اکنون از جنس فلز است که با پیچ و مهره به هم متصل می‌شوند. قالی در زمینه وسط آن بافته می‌شود. دارها دو نوع عمودی و افقی دارند که نوع عمودی آن رایج‌تر است. در برخی مناطق مانند بندر ترکمن که افراد ماهری در زمینه قالی‌بافی دارد، از دار افقی نیز استفاده می‌شود؛ ولی بافتن با دار افقی مشکل‌تر و برای سلامت جسمانی مضرتر است.
دفه یا دفتین
این وسیله یک سری شانه مانند دارد که برای کوبیدن و محکم کردن گره‌ها به کار می‌رود. دارای انواع مختلف سبک و سنگین است. در مراحل مختلف بافت فرش، از انواع مختلف آن استفاده می‌شود.
ارش یا چله
چله، نخ‌هایی است (اصطلاحاً به آن تار می‌گویند) که به موازات دار و به صورت عمودی دور آن کشیده می‌شود تا ساختار کلی فرش روی آن بافت شود. هرچقدر چله کشیده‌تر و محکم‌تر باشد، فرش بافته شده بهتر خواهد شد.
کاردک
هر گره دارای نخ اضافی است که به وسیله کاردک از آن بریده می‌شود.
قیچی
برای یک دست کردن سطح نهایی چند رج بافته شده به کار می‌رود. فاصله‌ی دسته این قیچی‌ها از محل برش آن زیاد است تا بتواند الیاف اضافی بیشتری را برش دهد.
نحوه بافت یک قالی
پس از فراهم کردن ابزارهای مورد نیاز، استادکار شروع به چله‌کشی قالی می‌کند. زمانی که چله آماده شد، قالیبافان کار بافت قالی را آغاز می‌کنند. بافت به صورت رج به رج صورت می‌گیرد. رج به یک خط افقی از عرض فرش می‌گویند.
نقشه فرش به صورت یک طرح شطرنجی است که رنگ‌ها و طرح‌های مختلف موجود در فرش در آن مشخص شده‌اند. این طرح‌ها همیشه یک سانتی‌متر در یک‌سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شوند. نقشه‌خوان در کنار بافنده قرار می‌گیرد و با صدای بلند به او می‌گوید که در فاصله چند گره از چه رنگی استفاده کند.
قالیباف با مهارت خاصی گره‌ها را بر تارهای فرش می‌زند و اضافه نخ را به وسیله کاردک برش می‌دهد. در انتهای یک رج گره‌ها به وسیله دفه مرتب شده و روی رج قبلی محکم می‌شوند سپس اضافه نخ‌های رج به وسیله قیچی بریده می‌شود.
پس از اتمام کار، قالیباف از یک خط فرضی در بالای چله شروع به بریدن قالی می‌کند تا قالی از دار جدا شده و به زمین بیفتد.
بخش‌های مختلف یک قالی
برای این که قالیباف گره‌ها را با رنگ درست و در جای درست بزند، فرش را به قسمت‌های مختلفی تقسیم می‌کند:
حاشیه: به بخش‌های خارجی فرش می‌گویند که معمولاً دو بخش باریک و یک بخش پهن دارد. حاشیه‌ها مستطیل‌های دور هر فرش می‌باشند.
زمینه: سطح کار و بخش میانی قالی که حاشیه‌ها دورتادور آن را می‌پوشانند. نقش اصلی قالی در وسط زمینه قرار می‌گیرد. زمینه بسته به نقشه قالی و شکل نهایی آن می‌تواند دارای اشکال متفاوتی از گل و بته و… باشد. به طور معمول رنگ زمینه قالی‌ها، لاکی، سرمه‌ای، کرم و یا قرمز است.
ترنج: طرح مرکزی هر قالی را ترنج می‌گویند که معمولاً به صورت دایره و یا بیضی شکل است.
نقش‌های قالی: قالی از طرح‌ها و نقش‌ها مختلفی تشکیل شده است که در زمینه آن بافته می‌شوند. طرح‌هایی که شهرت بسیاری دارند از جمله: طرح بته جقه، گل و بوته، نقوش اسلیمی و ختایی و… .
نکات مهم در قالی‌بافی
– تمام زوایای دار قالی باید 90 درجه باشند تا بافت فرش مرتب بوده و فرش کج بافته نشود.
– قالی‌بافی کاری مستمر و هرروزه است، پس بهتر است از دار عمودی استفاده شود تا کمر و ستون فقرات قالیباف آسیبی نبینند.
– اگر قالی‌بافی در خانه انجام می‌شود، بهتر است در اتاقی جداگانه باشد که رفت‌وآمد در آن کمتر است.
– اتاق قالی‌بافی باید تهویه مناسبی داشته باشد تا بتواند نخ، الیاف و پرزهای کوچک معلق در هوا را به خوبی خارج کند تا سیستم تنفسی قالیبافان دچار تهدید نشود.
– اتاق قالی‌بافی باید نور کافی داشته باشد تا چشم قالیبافان دچار آسیب نشود. بهتر است رنگ دیوارهای اتاق قالی‌بافی روشن و سفید باشد.
نظرات کاربران